Vallée Poussin, Charles-Jean Gustave Nicolas baron de la (1866-1962)

From Bestor_NL
Jump to: navigation, search
Bron: Public Domain op Wikimedia Commons via math.unipa.it

Wiskundige en hoogleraar, bekend door zijn bewijs van de 'priemgetalstelling' (beter gekend als 'prime number theorem', PNT). Geboren op 14 augustus 1866 in Leuven en overleden op 2 maart 1962 in Watermaal-Bosvoorde (Brussel). Zoon van Charles Louis de la Vallée Poussin.


Biografie

De jonge Charles-Jean liep school in het Leuvense Heilige-Drievuldigheidscollege bij de jozefieten en in Bergen bij de jezuïeten. Het was een degelijke opleiding, die paste in de waarden van een intellectuele familie als deze van de de La Vallée Poussins. Charles' vader Charles Louis de La Vallée Poussin was een gerenommeerd geoloog en hoogleraar aan de Universiteit van Leuven. Onder de andere eminente hoogleraren uit de familie bevond zich ook Philippe-Louis Gilbert. Deze wiskundige zou een bepalende invloed op het leven van zijn jonge neef hebben. Hij was het die de La Vallée Poussin, tijdens diens opleiding tot mijnbouwkundig ingenieur aan de Universiteit van Leuven, de passie voor wiskunde bijbracht en hem na zijn afstuderen in 1890 in de richting van een doctoraat loodste. In deze periode studeerde La Vallée Poussin een tijdlang in Parijs bij de gerenommeerde wiskundigen Camille Jordan, Charles Hermite, Gaston Darboux en Henri Poincaré. Het daaropvolgende jaar, in 1891, behaalde hij de titel van Doctor in de Wiskunde en Natuurkunde. Hij werd onmiddellijk hierna door Gilbert aangeworven als assistent voor de cursus analytische wiskunde aan de Universiteit van Leuven.[1] Na Gilberts vroege overlijden in 1892 was het logisch dat de La Vallée Poussin zijn neef in de leerstoel wiskunde opvolgde.[2] In 1893 benoemde het Leuvense universiteitsbestuur hem tot buitengewoon hoogleraar. De La Vallée Pousssin was toen 27 jaar oud. Vier jaar later volgde zijn promotie tot gewoon hoogleraar.[3]


De La Vallée Poussins onderzoek draaide in deze vroege periode rond integralen en differentiaalvergelijkingen. Met zijn eerste publicaties trok hij al de aandacht van de Belgische wetenschapswereld, in het bijzonder van Paul Mansion. De La Vallée Poussins vroege werk werd bovendien door de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres bekroond. In 1896 stelde hij met zijn priemgetalstelling de bewijsvoering op die hem internationale roem zou bezorgen.


Na het uitbreken van het oorlogsgeweld en de verwoesting van Leuven in augustus 1914 konden de La Vallée Poussin en zijn gezin - hij was ondertussen gehuwd - ongedeerd het land verlaten. Hij trok eerst naar de Verenigde Staten, waar hij op uitnodiging van de universiteiten van Harvard en Cambridge (Mass.) gastcolleges gaf. Zoals vele andere geleerden trok hij daarna naar Parijs. Zowel het Collège de France en de Sorbonne ontvingen hem hartelijk. De La Vallée Poussin gaf er gastcolleges en verving ook docenten die waren opgeroepen. Uit de La Vallée Poussins doceeropdrachten aan de Universiteit van Harvard, het Collège de France, de Sorbonne en de Universiteit van Genève volgden klassiek geworden monografieën over de integratie en de benadering van functies.[4] Nog belangrijker echter was de vriendschappelijke samenwerking die met de wiskundigen Henri Lebesgue en Paul Montel ontstond. Hun opvattingen sloten nauw aan bij de La Vallée Poussins eigen ideeën.[5]


Na de oorlog keerde de La Vallée Poussin met zijn gezin naar België terug om er zijn onderwijstaken terug op te nemen. Ook daarna bleven verschillende universiteiten hem voor gastlezingen uitnodigen. In 1920 verbleef de hoogleraar aan de Universiteit van Straatsburg, in 1921 aan deze van Madrid, in 1923 aan de Sorbonne en in 1924 en 1925 aan de universiteiten van Chicago, Berkeley, Wisconsin, Yale, Princeton, ...[6] Ondanks het grote netwerk dat de wiskundige opbouwde, was hij in zijn wiskundige studie een eenzame wroeter. Hij stichtte geen wiskundige school, en had maar weinig leerlingen, op Gustaaf Verriest en Georges Lemaître, wiens doctoraat hij begeleidde, na.[7] Ondanks het feit dat de La Vallée Poussin in 1936 de pensioenleeftijd had bereikt, bleef hij de cursussen analytische wiskunde en analytische mechanica doceren.[8] Uiteindelijk zou hij 60 jaar les geven aan de Universiteit van Leuven.[9]


Op 15 december 1898 werd de La Vallée Poussin corresponderend lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles. Dat lidmaatschap werd in een effectief lidmaatschap omgezet op 6 juni 1908. Hij werd tot voorzitter van de Klasse Wetenschappen verkozen in 1923.[10] Hij bleef 64 jaar lang lid van de Academie.[11] Ook de Academie Pontificale de Nuovi Lincei, de Academie Nazionale dei Lincei, van Madrid, van Napels en van Boston telden hem onder hun leden. Daarnaast was de La Vallée Poussin secretaris-generaal van de Société scientifique de Bruxelles. Hij publiceerde ook in de Annales van dit wetenschapsgenootschap.[12] De La Vallée Poussin was lid van het Institut de Coïmbre, van de Société royale des Sciences van Haarlem, Utrecht en Neder-Rijn en van de wiskundige verenigingen van Frankrijk en Spanje, en geassocieerd lid van het Institut de France. Toen rond het einde van de Eerste Wereldoorlog de International Mathematical Union werd opgericht, werd de La Vallée Poussin tot voorzitter gekozen. Hij werd nadien tot ere-voorzitter gekroond.


Voor zijn wiskundig onderzoek ontving de La Vallée Poussin tal van erkenningen en prijzen, onder meer de Tienjaarlijkse prijs van de Belgische Regering voor Zuivere Wiskunde, die hij tweemaal in de wacht sleepte: een eerste keer voor de periode van 1894 tot 1903 en een tweede maal in 1924 voor de periode van 1914 tot 1923. De geleerde ontving eredoctoraten van de Universiteiten van Parijs, Toronto, Straatsburg en Oslo.[13] Ook het Grootlint in de Orde van Leopold II en de titel van Commandeur in de Légion d’Honneur werden hem uitgereikt.[14] In 1928 werd de wiskundige bovendien door Koning Albert I tot baron verheven.[15] Aan de UCL werd er in 2001 een Leerstoel de La Vallée Poussin opgericht. Deze wordt tot op vandaag toegewezen aan uitmuntende wiskundigen.[16]


Werken

Voorblad van de cursus Cours d'analyse infinitësimale, (1903).
Wetenschapshistorici beschouwen Charles-Jean de La Vallée Poussin doorgaans als een van de grootste wiskundigen uit de Belgische geschiedenis. De geleerde werd vooral bekend voor zijn mooie bewijs van de priemgetalstelling in 1896. Wiskundigen poogden al sinds het begin van de eeuw een bewijs te leveren voor de asymptotische verdelingswet van de priemgetallen. Deze geeft een ruwe beschrijving hoe ver grote priemgetallen gemiddeld uit elkaar liggen. Voortbouwend op het vooruitstrevende, 40 jaar eerder uitgegeven werk van de Duitse wiskundige Bernhard Riemann slaagde de La Vallée Poussin erin om de hypothese in een theorema om te zetten. De La Vallées Poussins stelling van de priemgetallen, die later bekend werd als de 'priemgetalstelling' (Prime number theorem of PNT), viel op door zijn elegantie en zijn heldere kernachtigheid. De La Vallée Poussin beschouwde wiskunde dan ook als een vorm van kunstbeoefening, omdat hij er, net zoals bij kunst, een belangrijke plaats voor het gevoel en de individuele esthetiek weggelegd zag. In zijn theorieopbouw legde de wiskundige, aldus de La Vallée Poussin, iets van zichzelf. Hij liet zich leiden door een gevoel van schoonheid, dat niet voor rede vatbaar was. Tegelijk en onafhankelijk van De La Vallée Poussin leverde ook de Fransman Jacques Hadamard het bewijs van de priemgetalstelling. Net als De La Vallée Poussin maakte hij daarbij gebruik van methoden uit de complexe analyse.[17] Het succes van 1896 gaf de La Vallée Poussin internationale bekendheid, nadien bevestigd met belangrijke werken over de integratietheorie van Riemann en Lebesgue ('integreerbaarheidstest van de La Vallée Poussin'), de benadering van functies ('kern van de La Vallée Poussin'), de harmonische analyse (‘convergentietest en sommatiemethode van de La Vallée Poussin’), de conforme afbeelding en de potentiaaltheorie.


Daarnaast schreef de La Vallée Poussin talloze notities over niet-euclidische meetkunde, waarschijnlijkheidsrekening, de beperkte relativiteit, de beweging van een lichaam en over wat later lineair programmeren werd genoemd.[18] Het werk van Joseph Marie De Tilly over de niet-euclidische mechanica was daarbij een inspiratiebron. De la Vallée Poussin toonde ook aan dat de kinematische beschouwingen die Joseph Marie De Tilly gebruikte om te bewijzen dat er slechts drie soorten meetkunde kunnen bestaan die met het gewone systeem de begrippen rechte en vlak gemeen hebben, kunnen worden vervangen door zuiver meetkundige axioma’s.[19]


Cursussen
De La Vallée Poussin redigeerde en publiceerde zijn cursus analyse volgens de traditie van Gilbert. De cursus kende tussen 1903 en 1959 twaalf uitgaven, werd vertaald in het Russisch en heruitgegeven bij Dover in de Verenigde Staten. Talrijke Europese en Amerikaanse wiskundigen erkennen de analyse te hebben geleerd via het boek van de La Vallée Poussin. De tweede uitgave, uit 1909, was trouwens het allereerste werk over elementaire analyse dat de 'integraal van Lebesgue' verklaarde, terwijl de derde editie, uit 1914, reeds het belangrijke begrip 'totale differentiaal' van een functie van meerdere veranderlijken uiteenzette.[20]


Publicaties over de La Vallée Poussin
De publicatie van wetenschappelijke werken van Charles de La Vallee Poussin werd ondernomen door Jean Mawhin (UCL), Paul Butzer, (Technologische Universiteit van Aix-la-Chapelle) en Pasquale Vetro (Universiteit van Palermo). Het eerste deel, gewijd aan de biografische aspecten en bijdragen aan de getaltheorie, werd gepubliceerd in 2000, als een gezamenlijke uitgave van de Koninklijke Academie van België en de Circolo matemático di Palermo. Deel II heeft voornamelijk betrekking op de theorie van de maatregel en de integratie- en differentiaalvergelijkingen. Volume III is gewijd aan de theorie van de aanpassing en het vierde volume zal over de conforme afbeelding en de potentiaaltheorie gaan.[21]


Publicaties


Bibliografie


Noten

  1. Lucien Godeaux, "De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", in: Annuaire ARB, (1967), 47.
  2. Jean Mawhin, "De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 105.
  3. Lucien Godeaux,"De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", in: Biographie Nationale, 37 (1971), 787.
  4. Mawhin,"De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 106.
  5. Godeaux, "De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", in: Annuaire ARB, 48.
  6. Godeaux, "De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", 50.
  7. Mawhin, Jean, "De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia, 2001, vol. 2, 77 en Mawhin, "De wiskunde", 106.
  8. Godeaux,"De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", in: Annuaire ARB, 47.
  9. Mawhin, "De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 106.
  10. Godeaux,"De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", in: Annuaire ARB, 50-51.
  11. Mawhin, "De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 106.
  12. Mawhin, "De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 104.
  13. Godeaux,"De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", in: Annuaire ARB, 50-51.
  14. Godeaux,"De la Vallée Poussin, Charles-Jean (1866-1962)", in: Annuaire ARB, 52.
  15. "Biographie de Charles de la Vallée Poussin", op: Website UCL Mathématique, geconsulteerd op 17/03/2011 om 11u15.
  16. "Biographie de Charles de la Vallée Poussin", op: Website UCL Mathématique, geconsulteerd op 17/06/2016.
  17. Meer over de priemgetalstelling zie ook "Priemgetalstelling", op: 'Wikipedia, geraadpleegd op 17/06/2016.
  18. Mawhin,"De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 105.
  19. Mawhin, Jean "De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 111.
  20. Mawhin,"De wiskunde", in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, 105.
  21. "Biographie de Charles de la Vallée Poussin", op: Website UCL Mathématique, geconsulteerd op 17/06/2016.