Lemaître, Georges Henri Joseph Édouard (1894-1966)

EnglishNederlandsfrançais

Kosmoloog en priester, geboren te Charleroi op 17 juli 1894 en overleden te Leuven op 20 juni 1966.

Biografie

Georges Lemaître werd geboren te Charleroi op 17 juli 1894. Hij volgde Latijn-Grieks aan het Collège du Sacré-Coeur. Na een voorbereidend jaar wis- en natuurkunde aan het College Sint-Michel, schreef hij zich in 1911 in aan de Universiteit van Leuven voor de studies Ingenieurswetenschappen en Wijsbegeerte.
Op 25 juli 1913 werd hij kandidaat in de ingenieurswetenschappen. Hij werkte zijn eerste doctoraat af op 21 juli 1914. Hij moest zijn studies onderbreken wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbrak.
Hij nam vrijwillig dienst en werd adjudant bij de artillerie.
Op april 1919 werd hij kandidaat in de wis- en natuurkunde. Op 27 november 1919 behaalde hij baccalaureaat in de thomistische wijsbegeerte. Op 31 juli 1920 promoveerde hij tot doctor in de wis- en natuurkunde, zijn promotor was Charles de la Vallée-Poussin.
In oktober 1920 vatte Georges Lemaître in Mechelen aan het Sint-Romboutshuis zijn priesteropleiding aan. Op 22 september 1923 werd hij in Mechelen tot priester gewijd. Op 27 juli 1935 werd hij ere-kanunnik aan het kapittel van St.Rombout te Mechelen.
In 1923 verwierf hij fondsen van de Belgische regering en van de C.R.B die hem toelieten naar Engeland en de USA te gaan. Aan de Universiteit van Cambridge werd hij onderzoeksstudent onder Arthur Eddington (1882-1944). In 1924 ruilde hij het Engelse Cambridge voor de Amerikaanse.
Van 1924 tot 1925 studeerde hij aan MIT waar hij zijn doctoraat behaalde. In 1927 behaalde hij zijn doctoraat aan MIT met de thesis The gravitational field in a fluid sphere of uniform invariant density according to the theory of relativity.
Na zijn terugkeer werd hij aangesteld als deeltijds docent aan de Universiteit van Leuven. Hij doceerde relativiteit, geschiedenis van de wiskunde en de natuurwetenschappen en wiskundige methodologie.
Hij verbleef in de jaren ’30 meerdere malen in de Verenigde Staten. Een eerste verbleef duurde van augustus 1932 tot februari 1933 en was te danken aan de CRB. Aanvankelijk verbleef aan het Harvard College Observatory en aan M.I.T, maar na kerstmis 1932 verhuisde hij naar Pasadena om te werken aan het California Institute of Technology. Hier ontmoette hij opnieuw Einstein. Na een korte overkomst naar Leuven verbleef hij van september 1933 tot maart 1934 in Washington om als gastprofessor les te geven aan de Catholic University of America. Hij doceerde over de astronomische toepassingen van de relativiteit. Van september 1934 tot juni 1935 was hij de gast van de School of Mathematics van het Institute of Advanced Studies van Princeton. Einstein verbleef hier permanent. Vanaf februari 1938 was Lemaître opnieuw in Amerika als gastprofessor aan het departement Wiskunde aan de University of Notre Dame du Lac in Indiana.

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was hij terug in Leuven. Hij en zijn familie trachtte te vluchten, deze poging mislukte echter. Eind juni 1940 hervatte hij de cursussen in Leuven. Wanneer in november 1941 de ULB werd gesloten, werden deze studenten opgenomen door de KUL. De aanwezigheid van deze studenten zorgden voor spanningen. Dankzij de interventie van Lemaître bij de rector werden deze studenten ontslagen van de religieuze verplichten die de studenten aan de KUL dienden na te leven. Door een bombardement op zijn huis zag hij zich genoodzaakt om naar Brussel te verhuizen. De Tweede Wereldoorlog onderbrak zijn intense internationale contacten. In 1964 werd hij toegelaten tot het emeritaat.
Op 8 december 1964 werd hij getroffen door een hartaanval. Nadien bleef zijn gezondheid zeer wankel, hij overleed in het ziekenhuis op 20 juni 1966.

Hij werd tijdens zijn seminarietijd lid van de Société Scientifique de Bruxelles. Hij werd ook lid van Les Amis de Jésus, een broederschap voor priester.
In 1933 werd hij corresponderend lid van de Koninklijke Academie van België en gewoon lid in 1941. In 1949 werd hij directeur van de Klasse der Wetenschappen.
Op 1 juni 1937 werd hij stichtend lid van de Pontificale Academie voor Wetenschappen te Rome. Hij was hiervan voorzitter van 27 maart 1960 tot aan zijn dood. Op 9 juni 1939 wed hij lid van de Royal Astronomical Society of London.

Werken

In de jaren ’20 en ’30 had hij veel in het buitenland vertoefd en had nauwe betrekkingen aangeknoopt met Einstein, Dirac, Schrödinger, Hubble, Shapley, Eddington, Tolman en Russell. Hij creëerde geen kosmologieschool, maar hij drukte via zijn medewerker en studenten een langdurige stempel op de Belgische wetenschap. Een van zijn leerlingen was Louis Bouckaert.

De school van Théophile De Donder had een beslissende invloed op de jonge Georges Lemaître. Ook bestudeerde hij verschillende publicaties van Henri Louis Vanderlinden (1892-1983) waaronder La gravifique. Georges Lemaître was een pionier van de kosmologie en ontwerper van een model van expansie van het universum vanuit een ‘primitief atoom’ in het raam van Einsteins algemene relativiteitstheorie.
Hij ontdekte onafhankelijk het uitdijnend heelal en was de eerste die een big bang-model van het universum voorstelde. Het is een model waarin het universum een eindige leeftijd heeft en is ontstaan door een explosie in het verre verleden. Georges Lemaître introduceerde hier de quantumfysica in de kosmologie, waarbij zijn visie heel nauw aansluit bij de quantumfysica van Niels Bohr. Deze bijdrage is de basis van de oerknaltheorie, die hij met succes nog dieper zal uitwerken in het artikel L’univers en expansion. Vanaf dan kreeg hij ook internationale erkenning.

Hij had ook belangstelling voor kosmische stralen en wijdde van 1933 tot 1955 een vijftiental artikels aan de studie van hun banen in het aardmagnetisch veld.

Na de Tweede Wereldoorlog verschoof zijn aandacht naar de problemen van hemellichamen en nummerieke methoden. Hij lag mee aan de basis van de uitbouw van het universitaire rekencentrum en kocht in 1958 voor de Leuvense universiteit de eerste computer aan.

Wiskundige publicaties Hij leverde ook een bijdrage tot de wiskunde, onder meer over de theorie van elliptische integralen, de numerieke analyse, het elementair rekenen en de theoretische mechanica.
Zijn doctoraatsverhandeling handelde over de benadering van functies van meerdere veranderlijken door polynomen. De studie van de beweging van drie puntmassa’s onderworpen aan de gravitatiewet van Newton leidde tot een stelsel differentiaalvergelijkingen waarbij singulariteiten optreden die corresponderen met botsingen tussen de lichamen. De regularisatie van dit probleem bestaat uit de introductie van nieuwe coördinaten die de dubbele schokken doen verdwijnen.Een dergelijk coördinatenstelsel werd door Georges Lemaître ingevoerd tussen 1952 en 1954 en draagt zijn naam. Hij was gepassioneerd door elektronische rekenmachines. Hij had interesse voor het aanleren van de elementaire rekentechnieken en stelde voor nieuwe cijfers te gebruiken.

Hij won verschillende prijzen. In 1934 won hij de eerste Francqui-prijs voor de wis-, natuur-, scheikundige wetenschappen. In hetzelfde jaar was hij de eerste laureaat van de Mendelmedaille.
Op 30 mei 1934 kreeg hij een eredoctraat van de McGill University (Montreal). Op 10 juni 1936 was hij laureaat van de Prix Janssen van de Société Astronomique de France. In 1950 kreeg hij de Tienjaarlijkse prijs voor Toegepaste Wiskundige Wetenschappen van de Belgische regering voor de periode 1933-1942. In 1953 ontving hij de eerste Eddington Medal, uitgereikt door de Royal Astronomical Society.
Hij was grootofficier in de Leopoldsorde.

Publicaties

• [Lijst met publicaties catalogus KBR http://opteron1.kbr.be/cgi-bin/opac.cgi?P0=NBB&P1=3_JAN&P9=&P5=20&P4=&P2=3&P3=R_TI&P6=LEMAITRE_GEORGES] geconsulteerd op 28/09/2010 om 10u30.
• [Lijst met publicaties catalogus Ugent http://search.ugent.be/meercat/x/all?q=lema%C3%AEtre+georges] geconsulteerd op 28/09/2010 om 10u30.

Bibliografie

• Hans, Rombaut & Christoffel, Waelkens, "Georges Lemaître", In: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol.19, Brussel: Paleis der Academiën, 2009, kol. 585-609.
• Helen, Kragh, ‘’Georges Lemaître, een boegbeeld van de kosmologie’’", In: : Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia, 2001, vol. 2, p. 123-130.